Część 1. Zygmunt Waza zostaje królem Rzeczpospolitej

Opowieść o bitwie na redzie gdańskiej z 1627 roku należy rozpocząć, cofając się w czasie aż do roku 1587, kiedy to szwedzki królewicz Zygmunt Waza, syn króla Szwecji Jana III oraz córki Zygmunta Starego Katarzyny Jagiellonki został przez polską szlachtę wybrany królem Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Mimo młodości spędzonej w luterańskiej Szwecji Zygmunt był bardzo pobożnym katolikiem, co w przyszłości miało przysporzyć mu problemów w północnej ojczyźnie. Innym źródłem przyszłych konfliktów była złożona na elekcji przez szwedzkiego posła Erika Sparre obietnica zwrócenia Polsce zagarniętej przez Szwecję Estonii, przełożona w czasie aż do odziedziczenia przez Zygmunta szwedzkiego tronu. Stało się to w 1592 roku po śmierci Jana III, od samego początku niechętnego polskiej karierze syna. Przez następne 7 lat Szwecja i Rzeczpospolita pozostawały związane niepewną unią personalna. Pozycji Zygmunta w Szwecji zagrażał jego wuj Karol Sudermański, żądny władzy przywódca luterańskiej opozycji. W 1594 r., przy okazji koronacji na króla Szwecji Zygmunt został zmuszony do zagwarantowania protestantom szwedzkim wolności religijnej i nie oddawania urzędów katolikom; uczyniwszy to wyjechał do Polski, pozostawiając w Szwecji swych namiestników i umniejszając władzę stryja.

 

Podczas nieobecności w Szwecji króla, Karol Sudermański rozpoczął przejmowanie władzy w kraju, odwołując namiestników Zygmunta i wchodząc z nim w otwarty konflikt. Głównym pretekstem buntu było faworyzowanie przez króla katolików na urzędach. Na początku 1598 roku Karol za sprawą nielegalnie zwoływanych riksdagów i terroryzowania wiernych Zygmuntowi namiestników kontrolował już całą Szwecję wraz z Finlandią. Wiosną tego roku Zygmunt postanowił zareagować; zebrał zaciężną armię oraz flotę zarekwirowanych w pomorskich portach statków i w lipcu 1598 roku z Gdańska wyruszył do Szwecji. Jego wojska bez walki zajęły Sztokholm, lecz 4 października przegrały bitwę pod Stangebro, w wyniku czego Zygmunt musiał wycofać się do Polski. W 1599 roku Zygmunt został oficjalnie zdetronizowany; za króla Szwecji riksdag uznał jego syna Władysława, pod warunkiem przysłania dziecka do Szwecji i wychowania go w wierze luterańskiej. Nie uczyniono tego, więc w 1600 r. na króla Szwecji koronowano Karola Sudermańskiego. Ten rozprawił się ze stronnikami Zygmunta podczas „krwawej łaźni w Linköping”, skazując na śmierć pięciu z nich. Ze Szwecji do Rzeczpospolitej wyjechało ponad czterystu uchodźców, z których większość zamieszkała w Gdańsku.

autor: Paweł Litwinienko